Việt Nam từ lâu đã nổi tiếng với các loại đá quý như ruby, sapphire tại Lục Yên, Trúc Lâu (Yên Bái), nhưng mỏ kim cương vẫn là một ẩn số chưa được khám phá. 5 năm trước, trong một chuyến khảo sát dọc các con suối ở Đắk Lắk, GS.TSKH Phan Trường Thị – Viện Đá quý, Vàng và Trang sức Việt – bất ngờ phát hiện một viên kim cương nhỏ. Dựa trên phát hiện này, ông đã gửi đề xuất nghiên cứu tiềm năng tìm kiếm mỏ kim cương lên Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, Bộ Tài nguyên và Môi trường, cùng Tổng hội Địa chất.

Theo thông tin GS Thị chia sẻ với VnExpress, bản đồ địa chất Việt Nam hé lộ hai mảng kiến tạo biệt lập, gồm địa khối Indosini và các trầm tích kiểu biển rìa lục địa. Những khu vực giàu tiềm năng như Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông có lớp phủ trầm tích J-K kéo dài tương tự một số nước trong khu vực như Thái Lan, Lào, Campuchia. “Từ mô hình kiến tạo này, có đủ cơ sở khoa học để kỳ vọng phát hiện các mỏ kim cương quy mô lớn tại Việt Nam”, GS Thị khẳng định.

Viên kim cương GS Phan Trường Thị nhặt được ở Đăk Lăk năm 2019. Ảnh: NVCC

GS Thị đề xuất hai phương pháp chính để tìm kiếm kim cương: trọng sa (đãi cát) và đo từ tính. Trọng sa dựa trên nguyên lý rằng các viên đá quý cứng như kim cương sẽ rơi xuống và tập trung dọc các dòng suối sau hàng triệu năm mài mòn. Những khu vực giàu tiềm năng cần được khảo sát kỹ lưỡng với mạng lưới mẫu dày đặc, khoảng cách chỉ 50 mét để khoanh vùng trữ lượng.

Song song, bản đồ từ tính tỉ lệ 1:1.000.000 thực hiện từ những năm 1990 cho thấy nhiều điểm dị thường – nơi có khả năng chứa kim cương. Các mỏ kim cương trên thế giới, như ở Nam Phi hay Nga, cũng thường được phát hiện nhờ các vòng tròn từ tính cao trên bản đồ. Tuy nhiên, phương pháp này tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. PGS.TS Trần Tân Văn, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, nhận định: “Bản đồ từ tính chỉ giúp phát hiện các thể đá có từ tính cao, nhưng điều đó không đủ để xác định trữ lượng kim cương, vì nhiều loại đá khác cũng có từ tính tương tự”.

Một mỏ kim cương tại Nga

Theo PGS Văn, kim cương gắn liền với thể đá Kimberlite – nguồn gốc từ magma phun trào từ độ sâu hàng trăm km dưới lòng đất. Tuy nhiên, dấu vết của loại thể đá này vẫn chưa được tìm thấy tại Việt Nam. Trong những năm 1990, một dự án điều tra khả năng tìm kiếm kim cương tại Tây Nguyên đã được thực hiện, nhưng kết quả không khả quan. Ông Văn cho rằng khả năng phát hiện mỏ kim cương ở Việt Nam là rất thấp, thậm chí nếu có thì triển vọng khai thác cũng không cao.

Tổng hội Địa chất, nơi từng nhận được đề xuất từ GS Thị, cũng xác nhận không có đủ thẩm quyền và chức năng hỗ trợ triển khai nghiên cứu này. “Đề xuất của GS Thị đúng về mặt lý thuyết, nhưng tính thực tiễn không cao”, ông Nguyễn Đắc Đồng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Tổng hội Địa chất, chia sẻ với VnExpress.

Dù còn nhiều hoài nghi, GS Thị vẫn lạc quan về triển vọng khai phá mỏ kim cương tại Việt Nam. Ông đề xuất tiếp tục đo vẽ bản đồ địa chất ở tỷ lệ chi tiết hơn để khoanh vùng nghiên cứu. Trên thế giới, những bước tiến khoa học về đo từ tính và trọng sa đã mang lại thành công lớn trong việc tìm kiếm kim cương. Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam lại phức tạp hơn nhiều. Với các thách thức về điều kiện tự nhiên, nguồn lực và tính khả thi, câu hỏi về việc Việt Nam có mỏ kim cương hay không vẫn là một ẩn số chưa có lời giải.