Thuế thu nhập nhưng đánh “nhầm” trên doanh thu

Nhà đầu tư Nguyễn Mạnh mở tài khoản tại Công ty Chứng khoán TP.HCM (HCM) cho biết, như nhiều nhà đầu tư cá nhân khác, anh cảm thấy buồn vì nhiều năm nay giao dịch cổ phiếu phải chịu một khoản thuế vô lý là thuế thu nhập cá nhân.

“Phí giao dịch do các công ty chứng khoán thu đã đành (0,1 – 0,25% giá trị giao dịch), khi đầu tư thua lỗ, phải bán cắt lỗ cổ phiếu, nhà đầu tư cá nhân vẫn phải nộp 0,1% thuế thu nhập cá nhân. Gọi là thuế thu nhập nhưng ngành thuế lại thu tiền ngay cả khi người nộp thuế không có phát sinh thu nhập”, anh Mạnh phản ánh.

Tương tự, chị Thanh Hồng, nhà đầu tư mở tài khoản tại Công ty Chứng khoán Mirae Asset (Việt Nam) cho hay, ngoài bất cập về thuế thu nhập khi bán cắt lỗ cổ phiếu, nhà đầu tư còn phải chịu một bất hợp lý khác liên quan đến thuế thu nhập cá nhân là thuế cổ tức.

Cụ thể, nhà đầu tư nhận cổ tức bằng cổ phiếu phải nộp khoản thuế thu nhập 0,1% và thuế cổ tức 5% (thực chất là thuế thu nhập cá nhân đánh trên thu nhập từ đầu tư vốn, ở đây tính bằng cổ tức cổ phiếu).

“Tôi cảm thấy không thỏa đáng vì khi được hưởng cổ tức cổ phiếu thì giá tham chiếu của cổ phiếu bị điều chỉnh giảm tương ứng với tỷ lệ phần trăm nhận cổ tức. Nghĩa là, nhà đầu tư không nhận được thu nhập tăng thêm, nhưng khi bán thì vẫn phải nộp tới hai khoản thuế. Đây là lý do khiến hầu hết nhà đầu tư không mặn mà với cổ tức cổ phiếu”, chị Hồng nói.

Theo anh Vương Nam, nhân viên môi giới của Công ty Chứng khoán Mirae Asset (Việt Nam), các công ty chứng khoán chỉ thu phí giao dịch, phí lưu ký chứng khoán, còn các khoản thuế do Sở giao dịch chứng khoán quy định dựa trên hệ thống văn bản pháp luật về thuế hiện hành, công ty chứng khoán thu hộ bằng các bút toán trước và sau thời điểm nhà đầu tư thực hiện giao dịch.

Cụ thể, công ty chứng khoán sẽ trừ ngay 0,1% thuế thu nhập cá nhân đối với mỗi giao dịch bán cổ phiếu, bất kể lãi hay lỗ. Trường hợp nhà đầu tư nhận cổ tức bằng tiền mặt, công ty chứng khoán trừ thuế thu nhập cá nhân 5% khi cổ tức về tài khoản, còn cổ tức cổ phiếu sẽ thu thuế 5% khi cổ phiếu được bán ra.

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế nhận xét, việc thu thuế như trên chỉ thuận lợi cho cơ quan quản lý thuế và đơn vị thu hộ là các công ty chứng khoán, trong khi gây thiệt hại cho nhà đầu tư.

“Gọi là thuế thu nhập nhưng nó chỉ đúng bản chất khi đánh trên tiền chốt lời chứng khoán, trên thực tế thuế này có lúc đánh nhầm trên doanh thu, đó là những giao dịch cắt lỗ”, ông Thịnh nói và giải thích, do thị trường chứng khoán thay đổi liên tục, không bóc tách được giao dịch nào là lỗ hay lãi nên đành đánh thuế thu nhập nhầm vào giao dịch chỉ phát sinh doanh thu.

Kiến nghị có lãi mới phải nộp thuế

Thuế thu nhập mà đánh trên doanh thu là bất hợp lý, nhất là khi đầu tư thua lỗ cũng phải nộp thuế.

Mới đây, khi trình Chính phủ đề xuất xây dựng Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế), dự kiến Chính phủ sẽ trình Quốc hội vào tháng 10/2025 và Quốc hội thông qua vào tháng 5/2026, Bộ Tài chính đã ghi nhận các ý kiến về việc đầu tư có lãi mới phải nộp thuế.

Theo Tờ trình, Bộ Tài chính đề nghị một số nội dung thay đổi dự kiến trong dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế), trong đó có đề xuất sửa đổi, bổ sung Điều 13 Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành quy định về thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng vốn, chuyển nhượng chứng khoán của cá nhân.

Theo đó, Luật Thuế thu nhập cá nhân đang quy định thu nhập từ chuyển nhượng vốn bao gồm thu nhập từ chuyển nhượng phần vốn trong các tổ chức kinh tế, thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán, thu nhập từ chuyển nhượng vốn dưới các hình thức khác. Đối với hoạt động chuyển nhượng chứng khoán, thu nhập chịu thuế được xác định là giá chuyển nhượng từng lần với thuế suất 0,1%.

Bộ Tài chính lý giải, theo quy định hiện hành, thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng vốn được xác định bằng giá bán trừ giá mua và các chi phí liên quan, còn thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân từ chuyển nhượng chứng khoán được xác định là giá chuyển nhượng từng lần và cá nhân chuyển nhượng chứng khoán phải nộp thuế này theo tỷ lệ 0,1% trên giá chuyển nhượng.

Quy định này đảm bảo sự đơn giản, minh bạch của chính sách, giảm chi phí tuân thủ cho cả cơ quan thuế và người nộp thuế.

“Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, có ý kiến cho rằng, việc thu thuế 0,1% trên giá chuyển nhượng chứng khoán từng lần kể cả trường hợp cá nhân bị lỗ là chưa phù hợp, cần xác định phương pháp thu thuế trên thu nhập của cá nhân, nếu có lãi thì mới nộp thuế”, Bộ Tài chính ghi nhận.

Ông Nguyễn Văn Phụng, chuyên gia cao cấp về thuế, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý thuế doanh nghiệp lớn, Bộ Tài chính nêu quan điểm, chứng khoán là một hình thức vốn có tính chất xã hội hoá cao, trong đó nhà đầu tư phải theo quy luật thị trường là “lời ăn, lỗ chịu”, do đó thuế dành cho chứng khoán cần linh hoạt theo thị trường, theo hướng lãi thì đánh thuế, lỗ thì thôi.

Là một trong những chuyên gia thiết kế Luật Thuế thu nhập cá nhân đầu tiên năm 2007 (có hiệu lực năm 2009), ông Phụng chia sẻ, ngay từ đầu, Ban soạn thảo xác định thu mức 0,1% từng lần giao dịch là tạm thu thuế trên doanh thu, sau đó cuối năm sẽ quyết toán thu 20% trên lãi thực.

“Sau đó, quy định này bị bỏ đi. Cho đến bây giờ, tôi vẫn bảo lưu quan điểm là thuế thu nhập thì chỉ được đánh trên thu nhập”, ông Phụng nói.

Khi được hỏi quan điểm về động thái mới của Bộ Tài chính, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh nhận xét, việc Bộ Tài chính ghi nhận phản ánh nói trên tại Tờ trình đề xuất xây dựng Luật Thuế thu nhập cá nhân mới là một tín hiệu tích cực cho thị trường. Không thể gọi là thuế thu nhập mà lại đánh trên doanh thu.

Nếu đề xuất có lãi mới phải nộp thuế, thì công ty chứng khoán nhiều khả năng sẽ có thêm trách nhiệm bóc tách giao dịch và phải thêm nghiệp vụ quản trị rủi ro cho khâu này.

Về vấn đề này, ông Bùi Văn Huy, Giám đốc Chi nhánh TP.HCM, Công ty Chứng khoán DSC cho biết, hiện tại, các công ty chứng khoán chưa liên thông với nhau nên việc bóc tách giao dịch để khấu trừ thuế đối với giao dịch lỗ nếu chính sách thuế được sửa đổi như đề xuất là điều khó khả thi. Đơn cử, một nhà đầu tư mở 5 tài khoản ở 5 công ty chứng khoán sẽ không thể có dữ liệu tổng để quyết toán thuế thu nhập cá nhân, mà phải đi xin xác nhận của cả 5 công ty chứng khoán.

Ở góc nhìn của ông Đinh Trọng Thịnh, mặc dù việc bóc tách giao dịch không dễ dàng, nhưng chắc chắn sẽ thực hiện được.

“Điều này phụ thuộc vào quyết tâm của cơ quan quản lý, hiệu quả chuyển đổi số của ngành chứng khoán. Trước mắt, nếu chưa làm được ngay việc đánh thuế dựa trên thu nhập thì chúng ta có thể tạm chấp nhận phương án đánh trên doanh thu, nhưng phải tính toán lại cách thức và mức thuế suất cho hợp lý”, ông Thịnh nói.