Tại hội thảo “Toàn cảnh thị trường vốn năm 2024 và triển vọng năm 2025” do Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam phối hợp với Tạp chí Đầu tư Tài chính tổ chức, bà Tạ Thanh Bình – Tổng giám đốc Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho hay, trong một buổi làm việc mới đây cùng đại diện FTSE Russell, đơn vị xếp hạng thị trường này khẳng định rằng Việt Nam đã đáp ứng được 7/9 tiêu chí nâng hạng.
Hai tiêu chí cần cải thiện bao gồm là việc gỡ bỏ yêu cầu bắt buộc nhà đầu tư nước ngoài phải ký quỹ trước khi giao dịch (prefunding) và xử lý giao dịch không thành công (failed trade management).
Đối với tiêu chí non-prefunding, bà Bình cho biết UBCKNN phối hợp với các thành viên thị trường đã rất nỗ lực trong vấn đề này. Vừa rồi Bộ Tài chính đã ban hành thông tư 68 và một trong những nội dung quan trọng nhất là bỏ yêu cầu bắt buộc ký quỹ đối với nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN).
Cập nhật tình hình sau một tháng triển khai non-prefunding, bà Tạ Thanh Bình cho biết, VSDC đã liên hệ với các thành viên lưu ký đề nghị cung cấp thông tin về tình hình giao dịch, thanh toán giao dịch mua cổ phiếu không yêu cầu có đủ tiền khi đặt lệnh (giao dịch NPF) tại các đơn vị này (nếu có) trong thời gian 1 tháng kể từ ngày triển khai Thông tư 68 (4/11/2024).
Cho đến nay VSDC đã nhận được thông tin phản hồi (qua mail) từ 4 công ty chứng khoán (CTCK) là MayBank, MSVN, SSI, HSC, Vietcap và 5 ngân hàng lưu ký (HSBC, Standard ChaterBank, Deustche Bank, Citi Bank và BIDV).
Theo đó, tại ngày 29/11/2024, tổng cộng có 327 tài khoản nhà đầu tư tổ chức nước ngoài (NĐTNN) đăng ký giao dịch NPF tại 4 CTCK trên và trong tháng 11/2024, các NĐTNN này đã thực hiện hơn 19.000 giao dịch với tổng giá trị khoảng 9.000 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng bình quân khoảng 4,7% số lượng giao dịch mua; 11% tổng giá trị giao dịch mua chứng khoán (cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, CW) tại các CTCK.
Về hoạt động thanh toán giao dịch chứng khoán, qua theo dõi, VSDC nhận thấy trong tháng 11/2024 đã có 2 lần HSBC xác nhận NĐTNN không đảm bảo khả năng thanh toán vào ngày T+1 (lần 1 NĐTNN giao dịch qua CTCK Vietcap; lần 2 giao dịch qua MSVN). VSDC đã phối hợp chặt chẽ với HSBC và 2 CTCK nơi NĐTNN đặt lệnh để làm rõ thông tin tài khoản NĐTNN, giao dịch không đảm bảo khả năng thanh toán (mã cổ phiếu, số tiền thiếu, số hiệu lệnh …) để sẵn sàng chuyển nghĩa vụ thanh toán đối với giao dịch này sang CTCK để bù trừ, thanh toán nếu NĐTNN không có đủ tiền trên tài khoản trong thời hạn quy định. Tuy nhiên, đến ngày T+2, các NĐTNN đã có đủ tiền để thanh toán nên các giao dịch này đã được VSDC thanh toán theo quy trình thông thường.
Về thời điểm NĐTNN có tiền trên tài khoản để thanh toán, theo thông tin từ các thành viên lưu ký thì hầu hết NĐTNN có đủ tiền vào ngày T+1, riêng NĐTNN tại Deustche Bank hầu hết có tiền vào cuối ngày T+2 là ngày giao dịch được khớp lệnh.
Những thông tin trên cho thấy công tác triển khai Thông tư 68 cho đến nay đã được VSDC và các bên liên quan thực hiện khá tốt, không để xảy ra trường hợp NĐTNN thiếu tiền dẫn đến phải chuyển nghĩa vụ thanh toán cũng như ảnh hưởng đến hoạt động thanh toán của thị trường. Việc cung cấp dịch vụ, quản lý rủi ro giao dịch NPF của CTCK, ngân hàng lưu ký (NHLK) cũng như việc sử dụng cơ chế giao dịch NPF của NĐTNN về cơ bản được thực hiện theo hướng thận trọng, an toàn.
Mở hành lang pháp lý để triển khai CCP
Với tiêu chí cuối cùng để nâng hạng là xử lý giao dịch không thành công (failed trade management), theo bà Tạ Thanh Bình, giải pháp căn cơ là áp dụng cơ chế thanh toán bù trừ trung tâm (CCP).
Liên quan đến vấn đề này, các quy định mới trong Luật Chứng khoán vừa được thông qua đã đặt ra những nền móng quan trọng để thành lập mô hình CCP và mở đường cho ngành chứng khoán tiếp tục triển khai các giải pháp nâng hạng theo tiêu chuẩn MSCI (khó đáp ứng hơn tiêu chuẩn của FTSE Russell).
“Trong phạm vi chức năng và nhiệm vụ của VSDC, với định hướng đảm bảo sự ổn định của các khuôn khổ thể chế, một trong các công tác chiến lược VSDC cần thực hiện là việc thiết lập công ty con có chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở. Với cơ chế CCP, VSDC sẽ thực hiện phòng ngừa rủi ro thanh toán cho thị trường chứng khoán cơ sở theo quy định tại Thông tư 119/2020/TT-BTC với nhiều lớp đệm tài chính an toàn”, bà Bình cho hay.
Tổng giám đốc VSDC cũng nói thêm, trong quý III & IV/2024, cơ quan này đã tích cực tham gia góp ý, đề xuất bổ sung, chỉnh sửa Luật Chứng khoán và Nghị định 155 để chuẩn bị hướng tới thành lập công ty con thực hiện chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở. Đây là một bước đi cần thiết cho việc quản lý rủi ro thanh toán tổng thể thị trường và tiếp tục hướng tới các tiêu chí nâng hạng cho TTCK Việt Nam trong tương lai. Ngoài ra, quy định công bố thông tin tiếng Anh và việc áp dụng đồng bộ theo lộ trình sẽ từng bước cải thiện tiêu chí minh bạch.
Cũng theo bà Bình, có nhiều con số liên quan đến kỳ vọng số vốn chảy vào Việt Nam khi nâng hạng, song bà Bình cho rằng cú huých về nâng hạng sẽ tạo ra hiệu ứng tích cực trên TTCK, như thay đổi thủ tục hành chính, tinh gọn trong bộ máy và thông thường nguồn vốn nước ngoài sẽ đổ vào thị trường chứng khoán trước khi nâng hạng.
“Những giải pháp đưa ra trong chiến lược phát triển TTCK đến năm 2030 sẽ tạo bước đi mang tính nền tảng chắc chắn, để nâng hạng thuận lợi, do vậy việc nâng hạng chỉ là vấn đề thời gian”, bà Bình nói.
